فروشندگان و دلال‌های ایرانی در ۱۶۰ سال قبل / وقتی گرو گذاشتن یک تار سبیل در معامله حرف آخر را می‌زد!

زی‌سان: خاطرات اس جی دبلیو بنجامین، نخستین سفیر آمریکا در ایران نشان می‌دهد که حدود ۱۶۰ سال قبل، فروشندگی و دلالی در ایران روش خاص خود را داشت. 

به گزارش «زی‌سان» او که در سال ۱۲۶۱ به عنوان سفیر به ایران اعزام شده، در کتاب «ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین شاه» داستانی بسیار خواندنی از فروشندگان ایرانی نقل می‌کند که با الاغ‌های خود سر زده به خانه‌های مردم مراجعت می‌کردند. داستان روایت شده از سوی بنجامین در ادامه نقل شده است. 

فروشندگانی الاغ‌سوار که نیازی به تعارف نداشتند و مهمان خانه‌های مردم می‌شدند

با آن‌که بازار‌ها و مغازه‌های تهران مملوء از کالا‌های مختلف داخلی و خارجی است، معذالک اروپایی‌ها و طبقات اعیان و اشراف ایران خرید‌های خود را از فروشندگان پرب‌زبان و خوش‌قیافه‌ای می‌کنند که انواع مختلف اجناس را بار الاغ کرده و از خانه‌ای به خانه دیگر برای فروش عرضه می‌کنند. آن‌ها در خانه‌ها را زده و بدون تعارف وارد می‌شوند و تا شما بخواهید به خودتان بیائید می‌بینید که فروشنده زرنگ تمام کالای خود را درکف اطاق به معرض دیدو تماشاگذاشته است و مشاهده آن‌هایی اختیار اشتهای خرید را در انسان تحریک می‌کند. 

روزی نیست که چند نفراز این قبیل فروشندگان به هرخانه‌ای مراجعه نکنند آن‌ها با اصرار زیاد می‌خواهند کالای خود را که گاهی اشیاء عتیقه هم هستند به فروش برسانند، مقاومت در مقابل آن‌ها بی فایده است و چه بخواهید خرید کنید و چه نخواهید خورجین خود را از روی الاغ برداشته و بداخل خانه می‌آورند در خورجین‌ها انواع و اقسام کالا‌ها وجود دارد قالی و قالیچه‌های نو و عتیقه یافت کردستان، ترکستان و کرمان، شال‌های گرانبهای کشمیر کار‌های گلدوزی و بروده دوزی رشت و شیراز.

 قلیان سر نقره و طلا و میناکاری شده، جعبه‌ها و قلمدان‌های حکاکی و منبت کاری شده، محمل‌های زردوزی شده، خنجر‌ها و کارد‌های قدیمی خراسان کاسه و پیاله‌های لعابی قدیمی، ظروف گلی متعلق به سیصد تا چهار صد سال قبل، سکه‌ها و شمش‌های قدیمی طلاونقره، نسخه‌های خطی از دواوین شعرا که دارای نقاشی و مینیاتور است، مجسمه‌هائی برنجی از طاووس، فیل، پرندگان که روی آن‌ها حکاکی شده است. 
الماس یاقوت و فیروزه، قهوه خوری‌های نقره، پوست‌های ببر مازندران، پوست گوسفند حاجی طرخان، تفنگ و شمشیر عتیقه که در جنگ‌های افغانستان از انگلیس‌ها به غنیمت گرفته شده است و قطعات کاشی‌های قدیمی مساجد اصفهان. 

تنها یک بار فرصت دارید بخرید

نخستین سفر آمریکا در ایران در ادامه می‌نویسد: فهرست کالایی که در بالا ذکر شد در حقیقت هر روزه به وسیله فروشندگان دوره گرد در داخل منزل من عرضه می‌شد. نکته جالب این است که اگر کسی فکر کند کالائی راکه به او عرضه شده و نخریده است می‌تواند مشابه آن را روز دیگر از فروشنده دیگری خریداری کند، در اشتباه محض است و هرگز چنین فرصتی را به دست نخواهد آورد؛ زیرا مصنوعات هنرمندان ایران در نوع خود بی همتا وتک بوده و مشابه آن وجود ندارد. هر هنرمند و استادکاری سبک و شیوه خاصی در آثار هنری خود دارد که از کسی تقلید نکرده است و این خود وجه تمایزکار‌های هنری ایران از کار‌های اروپائی و آمریکایی‌است.

در هر حال اگر دلال یا فروشنده‌ای یک اثر هنری را به شما برای فروش عرضه کند و مایل به داشتن آن هستید بهتر است که فورا آن را بخرید، زیرا دیگری آن را خریده و از دست شما درخواهد آورد در مورد اشیاء عتیقه و سکه‌های قدیمی مخصوصا باید نکته بالا را رعایت کرد.

دلالی به سبک ۱۶۰ سال قبل

بنجامین در ادامه نقل می‌کند: «گاهی اتفاق میافتد که فروشندگان این اشیاء عتیقه اجناس خود را با مانت گرفته اند تا بعد از فروش حق دلالی خود را برداشته و بقیه پول را بصاحب اصلیش بدهند و در این موارد با سروکله زدن با این دلال‌ها اشیاء را به قیمت مناسب‌تری می‌توان خرید. سلاح قدیمی و سکه‌های عتیقه خریدار وطالب زیادی دارد و به علت همین تقاضای زیاد، هنرمندان همدان و اصفهان ترجیح داده‌اند که کار‌های ابداعی خود را کنار گذاشته و سلاحی را به سبک سلاح قدیمی بسازند، تشخیص این آثار هنری از اشیاء اصیل و عتیقه مشکل نیست و به همین جهت قیمت آن‌ها به مراتب کمتر است و کسانی که پول زیادی ندارند عتیقه‌های اصیل را بخرند می‌توانند با پول کمتری اشیاء بدلی آن‌ها را زینت بخش تالار‌های خود بکنند.

گرو گذاشتن یک تار مو سبیل از سوی دلال‌ها

سفیر وقت آمریکا در ایران در بخش دیگری از خاطره خود می‌نویسد: «چانه زدن و گفتگوی با این دلال‌ها خسته کننده و در عین حال سرگرم کننده است. تکیه کلام دلال‌ها اینست که "مال قدیم است" و بعدهم مرتب کلمه "بچشم "بچشم" را تکرار می‌کنند. منظور از این کلمه آن طوری که تحقیق کردم این است که به چشم خود قسم می‌خورم که راست می‌گویم یا کاری را که شما گفته اید می‌کنم. 

وقتی آن‌ها بخواهند اطمینان دهند آنچه را که می‌گویند راست است؛ به ریش خود قسم می‎خورند یا آنکه یک تار مو از سبیل خود را گرفته و به آن تار مو سوگند یاد می‌کند. دلال‌ها معمولا خوش اخلاق و پر حوصله هستند و اگر پس از یک ساعت چانه زدن و چند باری و باز کردن کالای مورد معامله بتوانند آن را بفروشند روی خود را ترش نمی‌کنند و اخم هایشان را در هم نمی‌کشند.